Już od 2026 roku do dużej części gmin w naszym kraju może zawitać nowe zadanie. Będzie to organizacja procesu wykonywania, a następnie sama obsługa tzw. bonu senioralnego. Mimo, że do wdrożenia tych zadań pozostało jeszcze kilkanaście miesięcy, to już teraz warto zapoznać się z pierwszymi informacjami na ten temat.
Co to jest bon senioralny
Bon senioralny to nowość, świadczenie jakiego do tej pory w Polsce nikt nie oferował. To celowany sposób wsparcia dla najbardziej potrzebujących seniorów. To nowe możliwości dla nich, a przede wszystkim ich bliskich. Można ogólnie wskazać, że samą istotą bonu senioralnego jest zapewnienie osobom w wieku 75 i więcej lat dodatkowego wsparcia ze strony państwa w postaci zaspokojenia ich potrzeb w realizacji czynności dnia codziennego. Ale tylko takich czynności, które obecnie pozostają niezaspokojone i nie są to szeroko rozumiane świadczenia o charakterze medycznym. Chodzi przy tym o usługi świadczone na rzecz uprawnionego seniora, które będą świadczone w miejscu jego zamieszkania. Czyli dzięki bonowi senioralnemu osoba uprawniona będzie mogła skorzystać z takich świadczeń, jakich do tej pory nie miała albo za jakie musiałaby zapłacić komercyjnie na rynku. Rząd oficjalnie wskazuje, że poprzez bon senioralny należy rozumieć prawo danej osoby do skorzystania ze wsparcia w ramach usług o charakterze opiekuńczym w określonej liczbie godzin i zakresie podstawowych czynności dnia codziennego.
Ile jest wart bon senioralny i kiedy ma zacząć obowiązywać
Zgodnie z zapowiedziami planowana wartość bonu senioralnego ma odpowiadać połowie minimalnego wynagrodzenia za pracę. W warunkach II połowy 2024 roku była to kwota 2150 zł, ale wydaje się, że można będzie spodziewać się nieznacznej podwyżki tej kwoty w 2026 roku, kiedy przedmiotowe przepisy mają zacząć obowiązywać. Zgodnie z zapowiedziami Minister Polityki Senioralnej już w II kwartale 2025 roku ma zostać skierowany do konsultacji społecznych projekt ustawy o tzw. bonie senioralnym. Sam natomiast bon senioralny ma wejść w życie już od 2026 roku. Wartość bonu senioralnego ma odpowiadać liczbie godzin przemnożonej przez stawkę za jedną godzinę usług. Wartość bonu senioralnego, która nie zostanie wykorzystana w danym miesiącu, nie będzie jednak dodawana do wartości bonu senioralnego ustalanej na kolejny miesiąc. Bon senioralny nie będzie również podlegał wymianie na gotówkę czy też inne prawne środki płatnicze lub inne środki wymiany.
Krąg uprawnionych do korzystania oraz pozyskania bonu senioralnego
Bon senioralny nie będzie świadczeniem przysługującym z automatu każdemu seniorowi. Dopiero osoba, która spełni dosyć precyzyjnie określone przesłanki może nabyć uprawnienie do bonu senioralnego. I tak należy pamiętać, że przede wszystkim osobą uprawnioną do skorzystania z samych usług związanych z przedmiotowym bonem senioralnym będzie wyłącznie osoba, która ukończyła 75. rok życia. Mamy więc mieć jasną deklarację ustawodawcy, że posiadanie statusu emeryta (w Polsce obecnie powszechny wiek emerytalny to 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) nie jest równoznaczny z posiadaniem uprawnienia do bonu senioralnego. Wręcz przeciwnie, fakt posiadania czy korzystania z uprawnień emerytalnych nie jest jakąkolwiek przesłanką wpływającą na uprawnienie do bonu senioralnego. Liczy się tylko wiek. Osobą uprawnioną do korzystania z usług świadczonych w ramach bonu senioralnego będzie osoba, która ukończyła 75. rok życia, ale nie każda. Bowiem tylko taka, która jak to piszą projektodawcy ustawy „doświadcza niezaspokojonych potrzeb w realizacji czynności dnia codziennego wsparcia w zakresie usług dopasowanych świadczonych w jej miejscu zamieszkania”. Natomiast technicznie o sam bon senioralny na rzecz danej osoby uprawnionej będzie mogło wystąpić któreś z dzieci lub wnuków uprawnionego seniora, czyli tzw. zstępni. Ale także w tym przypadku ustawodawca zamierza wprowadzić pewien filtr, to jest będzie badał status materialny przedmiotowego zstępnego. I tak warunkiem możliwości pozyskania bonu senioralnego będzie to, aby dochód zstępnego mieścił się w przedziale od minimalnego wynagrodzenia do dwu lub trzykrotności tego wynagrodzenia, w zależności od tego czy gospodarstwo domowe zstępnego jest jedno czy wieloosobowe. Bon senioralny jest więc, w odróżnieniu od niektórych innych świadczeń z zabezpieczenia społecznego, rozwiązaniem celowanym w pewną konkretną grupę osób. Dzięki przyjęciu takich zasad powinno udać się wykorzenić z założenia dużą część nieprawidłowości oraz nieetycznych działań.
Co ma gmina do bonu senioralnego?
No bardzo dużo, gdyż zgodnie z zamysłem projektodawców bonu senioralnego to właśnie gminy będą podmiotami odpowiedzialnymi za realizację bonów senioralnych. Za kwotę pozyskaną z bonów gmina – samodzielnie lub też zlecając realizację poszczególnych usług w jego zakresie ma realizować bony senioralne – zapewniając odpowiednie usługi uprawnionym seniorom np. usługę wsparcia przy zakupach dnia codziennego czy umówienia i zawiezienia na wizytę do lekarza specjalisty. To do gminy składany będzie, w postaci elektronicznej, wniosek przez uprawnionego zstępnego o samo przyznanie bonu senioralnego. Właściwość miejscową określać będzie się według miejsca zamieszkania uprawnionego seniora. W praktyce oznacza to, że każda gmina w naszym kraju będzie musiała w 2025 roku przygotować się na obsługę bonu senioralnego. Z tym, że nie wszystko w ramach bonu senioralnego musi zostać wykonane przez gminę w ramach sił własnych. Projektodawcy rozwiązania wskazują jednoznacznie, że gmina będzie mogła samodzielnie realizować bon senioralny, jak też będzie uprawniona zlecić jego realizację, w części lub w całości podmiotom zewnętrznym np. tzw. podmiotom ekonomii społecznych, organizacjom pozarządowym, a nawet podmiotom prywatnym. Na szczególną uwagę zasługuje ta pierwsza kategoria. Otóż zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 roku o ekonomii społecznej (art. 2 pkt 5) przez podmiot ekonomii społecznej należy między innymi rozumieć spółdzielnie socjalne, warsztaty terapii zajęciowej, zakłady aktywności zawodowej, centra integracji społecznej, a także spółdzielnie pracy oraz organizacje pozarządowe pożytku publicznego. Warto przy tym pamiętać, że nie są podmiotami ekonomii społecznej partie polityczne, związki zawodowe czy organizacje pracodawców.
Usługi dostępne w ramach bonu senioralnego
Projektodawcy zakładają ze usługi świadczone w ramach bonu senioralnego będą przyznawane w zakresie podstawowych czynności dnia codziennego w ramach kilku obszarów. Przede wszystkim będą one obejmować sferę zaspokojenia podstawowych codziennych potrzeb życiowych seniorów oraz pomocy w uzyskaniu przez nich dostępu do świadczeń zdrowotnych. Bon senioralny, mimo że nie może być wykorzystany na sfinansowanie samych świadczeń zdrowotnych to będzie mógł być użyty dla celów zapewnienia podstawowej opieki higieniczno-pielęgnacyjnej. W praktyce bardzo popularnym świadczeniem w ramach bonu będzie zapewne kategoria wskazana przez projektodawców jako „zapewnienie kontaktów z otoczeniem”. Samo zaś wykonanie usługi w ramach bonu senioralnego będzie miało miejsce przez zakontraktowane czy to przez gminę czy to przez podmiot, któremu gmina powierzy tę realizację osoby fizyczne. Projektodawcy nie determinują formy prawnej związania tej osoby. To jest będzie to mogła być tak umowa o pracę, jak też zlecenie. Ważne jedynie, aby osoba wykonująca usługi w ramach bonu senioralnego legitymowała się odbytym specjalistycznym szkoleniem w wymiarze 30 godzin. Ustawodawca nie zakazuje prowadzenia przedmiotowych szkoleń wewnętrznie przez daną gminę, ani też nie zakazuje zlecenia prowadzenia takich szkoleń na zewnątrz.
Wyzwania jakie stoją przed polskimi gminami
Z perspektywy dnia dzisiejszego trudno jednoznacznie wyrokować jaka będzie faktyczna skala popularności bonu senioralnego. Dane demograficzne publikowane przez GUS wskazują, że w Polsce mamy ponad 3 mln osób w wieku od 75. roku wzwyż. Nie sposób jednakże ocenić statystycznie jaka część z nich, a właściwie ich zstępnych, spełnia przesłanki ustawowe do otrzymania bonu senioralnego. Zakładając, że będzie to połowa i że taka liczba osób rzeczywiście wstąpi o przyznanie bonu senioralnego, to można spodziewać się, że w każdej spośród prawie 2,500 gmin w Polsce pojawi się kilkuset chętnych do otrzymania bonu senioralnego, a przede wszystkim usług z niego wynikających. To jest właśnie skala wyzwania z jakim będzie musiała się spotkać bez mała każda gmina w naszym kraju już w 2026 roku.
DR MARCIN WOJEWÓDKA
Prezes Instytutu Emerytalnego
