Oszczędności emerytalne w oświadczeniach majątkowych – artykuł dra Wojewódki

Zobowiązani do składania oświadczeń majątkowych powinni w nich wpisywać informacje o środkach zgromadzonych w PPE, PPK, IKE i IKZE.

Przepisy w Polsce nakładają na pewne kategorie osób piastujących funkcje publiczne obowiązek składania okresowych oświadczeń majątkowych. Dotyczy to między innym posłów, senatorów, sędziów, prezydentów miast czy wójtów oraz wielu innych osób. Sam obowiązek składania oświadczeń, termin ich składania, a także sankcje za brak lub nierzetelne złożenie oświadczenia majątkowego są w większości przypadków łatwe i znane, ale inaczej ma się rzecz z zakresem przedmiotowym oświadczeń.

Na tym tle dosyć często pojawiają się wątpliwości. W ostatnim czasie w debacie publicznej był poruszany obowiązek ujawnienia w oświadczeniu majątkowym aktywów emerytalnych czy długoterminowych posiadanych przez daną osobę. Chodzi tu przede wszystkim o produkty kryjące się pod nazwami PPE, PPK, IKE oraz IKZE. Warto więc przyjrzeć się tej kwestii.

 

Podstawa prawna i krąg zobowiązanych

 

Przepis art. 10 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne nakłada na określone osoby wskazane w przepisach ustawy obowiązek składania oświadczenia o swoim stanie majątkowym. To oświadczenie powinno w szczególności zawierać informacje o posiadanych zasobach pieniężnych, nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego. Krąg osób zobowiązanych do składania oświadczeń majątkowych określa co do zasady art. 2 wskazanej ustawy.

Zawiera katalog takich osób. Są to między innymi: pracownicy urzędów państwowych zajmujący kierownicze stanowiska, tacy jak dyrektorzy generalni, dyrektorzy departamentów, wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast, ich zastępcy, a także skarbnicy, sekretarze oraz osoby zarządzające gminnymi osobami prawnymi oraz inne osoby wydające decyzje administracyjne w imieniu wójta (burmistrza czy prezydenta miasta), członkowie zarządów różnego szczebla samorządów.

Oświadczenia majątkowe muszą składać także pracownicy agencji państwowych zajmujący stanowiska: prezesa, wiceprezesa, dyrektora zespołu, dyrektora oddziału terenowego i jego zastępcy – lub stanowiska równorzędne. Obowiązek ten mają również osoby pełniące funkcje w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa oraz spółkach, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50 proc. kapitału zakładowego lub 50 proc. akcji i pełnią funkcje: prezesa, wiceprezesa i członka zarządu.

Obowiązek składania oświadczeń dotyczy również innych osób pełniących funkcje publiczne, jeżeli ustawa szczególna tak stanowi. Obowiązek złożenia oświadczenia mają więc posłowie i senatorowie, sędziowie, prokuratorzy oraz funkcjonariusze różnych służb. Katalog zobowiązanych jest dosyć szeroki i każdą wątpliwość powinno się szczegółowo zweryfikować. Swoistą ciekawostką jest, że prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – posiadający możliwość samodzielnego przyznawania emerytur specjalnych – nie jest objęty obowiązkiem składania owych oświadczeń.

 

Zakres przedmiotowy

 

Ustawodawca nakłada obowiązek ujawnienia w oświadczeniu między innymi informacji o posiadanych zasobach pieniężnych, a także udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego. Natomiast literalnie przedmiotem oświadczenia jest „majątek odrębny” oraz majątek objęty „małżeńską wspólnością majątkową” osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia. Obecnie przez terminy te należy rozumieć „majątek osobisty” oraz „majątek wspólny”, wobec zmiany wprowadzonej (od 20 stycznia 2005 r.) mocą ustawy z 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw.

Przedmiotem oświadczenia majątkowego nie jest natomiast objęty osobisty majątek małżonka osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia, ani też majątek innych członków jego rodziny (dzieci, rodzeństwa) ani majątek konkubenta. Praktyka ostatnich lat wskazuje, że osoby pełniące funkcje publiczne dosyć dobrze znają i stosują obowiązujące przepisy. Celem składania oświadczenia o stanie majątkowym jest walka z korupcją, dlatego oświadczenia powinny odzwierciedlać prawdziwą sytuację majątkową osoby zobowiązanej. Powinny informować rzetelnie nie tylko o aktywach, ale również o pasywach, w tym zaciągniętych kredytach i pożyczkach.

 

Terminy składania

 

Termin składania oświadczeń określony jest w obowiązujących przepisach, a zasadą jest, że oświadczenie powinno być składane niezwłocznie po rozpoczęciu pełnienia funkcji publicznej, corocznie w trakcie pełnienia tej funkcji oraz na zakończenie jej sprawowania. W oświadczeniach corocznych należy co do zasady raportować stan na ostatni dzień roku kalendarzowego, którego dotyczy oświadczenie, a termin złożenia takiej informacji mija z końcem kwietnia roku następującego po roku, którego dotyczy składane oświadczenie.

Oświadczenia majątkowe muszą składać także pracownicy agencji państwowych zajmujący stanowiska: prezesa, wiceprezesa, dyrektora zespołu, dyrektora oddziału terenowego i jego zastępcy – lub stanowiska równorzędne. Obowiązek ten mają również osoby pełniące funkcje w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa oraz spółkach, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50 proc. kapitału zakładowego lub 50 proc. akcji i pełnią funkcje: prezesa, wiceprezesa i członka zarządu.

Obowiązek składania oświadczeń dotyczy również innych osób pełniących funkcje publiczne, jeżeli ustawa szczególna tak stanowi. Obowiązek złożenia oświadczenia mają więc posłowie i senatorowie, sędziowie, prokuratorzy oraz funkcjonariusze różnych służb. Katalog zobowiązanych jest dosyć szeroki i każdą wątpliwość powinno się szczegółowo zweryfikować. Swoistą ciekawostką jest, że prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – posiadający możliwość samodzielnego przyznawania emerytur specjalnych – nie jest objęty obowiązkiem składania owych oświadczeń.

 

Zakres przedmiotowy

 

Ustawodawca nakłada obowiązek ujawnienia w oświadczeniu między innymi informacji o posiadanych zasobach pieniężnych, a także udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego. Natomiast literalnie przedmiotem oświadczenia jest „majątek odrębny” oraz majątek objęty „małżeńską wspólnością majątkową” osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia. Obecnie przez terminy te należy rozumieć „majątek osobisty” oraz „majątek wspólny”, wobec zmiany wprowadzonej (od 20 stycznia 2005 r.) mocą ustawy z 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw.

Przedmiotem oświadczenia majątkowego nie jest natomiast objęty osobisty majątek małżonka osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia, ani też majątek innych członków jego rodziny (dzieci, rodzeństwa) ani majątek konkubenta. Praktyka ostatnich lat wskazuje, że osoby pełniące funkcje publiczne dosyć dobrze znają i stosują obowiązujące przepisy. Celem składania oświadczenia o stanie majątkowym jest walka z korupcją, dlatego oświadczenia powinny odzwierciedlać prawdziwą sytuację majątkową osoby zobowiązanej. Powinny informować rzetelnie nie tylko o aktywach, ale również o pasywach, w tym zaciągniętych kredytach i pożyczkach.

 

Terminy składania

 

Termin składania oświadczeń określony jest w obowiązujących przepisach, a zasadą jest, że oświadczenie powinno być składane niezwłocznie po rozpoczęciu pełnienia funkcji publicznej, corocznie w trakcie pełnienia tej funkcji oraz na zakończenie jej sprawowania. W oświadczeniach corocznych należy co do zasady raportować stan na ostatni dzień roku kalendarzowego, którego dotyczy oświadczenie, a termin złożenia takiej informacji mija z końcem kwietnia roku następującego po roku, którego dotyczy składane oświadczenie.

W tym więc znaczeniu, skoro celem przepisów jest upublicznienie informacji o majątku osoby pełniącej określone funkcje publiczne, to należy zgodzić się, że całkowicie uzasadnione będzie ujawnienie takich składników majątkowych jak aktywa zgromadzone przez tę osobę w PPE/PPK/ IKE/IKZE, które mogą być wykorzystane przez daną osobę w całości tak w przyszłości, jak też w części lub całości także na bieżąco. Praktyka ostatnich lat wskazuje, że w oświadczeniach majątkowych osób zobowiązanych do ich składania takie pozycje są wykazywane.

Odmienną konstrukcję prawną posiadają środki zgromadzone w otwartych funduszach emerytalnych (OFE). Są to środki co do zasady publiczne, a w praktyce w większości przypadków wyłączona jest możliwość nieopodatkowanego skorzystania z nich przez oszczędzającego w inny sposób niż po osiągnięciu wieku emerytalnego oraz uzyskaniu uprawnień emerytalnych. Ponadto środki zgromadzone w OFE nie są własnością prywatną oszczędzającego, tylko częścią publicznego systemu zabezpieczenia emerytalnego. Dlatego też środki z OFE nie muszą, ale wręcz nie powinny być wykazywane w oświadczeniach majątkowych osób je składających.

 

Trochę o technice

 

Oświadczenie majątkowe składane jest na wzorze ustalonym rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 14 czerwca 2017 r. w sprawie określenia wzorów formularzy oświadczeń o prowadzeniu działalności gospodarczej i o stanie majątkowym. Analiza treści odpowiedniego wzoru wskazuje, że informacje dotyczące środków zgromadzonych w PPE/PPK/IKE/IKZE powinno się wskazać w części zatytułowanej „Środki pieniężne”. W przypadku gdy osoba składająca oświadczenie będzie posiadała środki zgromadzone w kilku produktach, np. w PPK, w IKE oraz na IKZE, to powinna każdą z tych wartości wskazać oddzielnie.

 

Dr Marcin Wojewódka

Instytut Emerytalny

 

Artykuł ukazał się w „Rzeczpospolitej” 17 maja 2022r.